شفاعت فرزندانبراساس آیه سوم سوره ممتحنه، کسانی که برای نفع رساندن به فرزندان و بستگان کافر و مشرک خود، به مسلمانان خیانت می‌کنند، بدانند که این بستگان کافر در روز حساب هیچ دردی از آنها دوا نخواهند نمود. بدیهی است که فرزندان و بستگان مؤمن انسان، مشمول این آیه نخواهند شد. البته روز قیامت، صحنه‌ای هول‌انگیز است که ـ به ویژه در ابتدای آن و قبل از پایان حساب‌رسی ـ همه در آن روز از هم فرار می‌کنند. فهرست مندرجات۱.۱ - آیه ۳ سوره ممتحنه ۱.۱.۱ - توضیح ۱.۱.۲ - سخن خداوند متعال ۱.۱.۳ - دیدگاه مفسران ۱.۱.۴ - مراد از «یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ» ۱.۱.۵ - مراد از «وَ اللَّهُ بِما...» ۱.۲ - آیه ۱۱۶ سوره آل‌عمران ۱.۳ - آیه ۱۰۱ سوره مؤمنون ۲ - نقش فرزندان صالح در اعمال انسان ۲.۱ - توضیح مطلب ۲.۲ - بیان یک نکته ۳ - پانویس ۴ - منبع ۱ - بی‌فایده بودن نسبت‌ها در آخرتآیات فراوانی وجود دارند که بی‌فایده بودن نسبت‌های فامیلی را در آخرت اعلام می‌کنند. به عنوان نمونه در آیه‌ای می‌خوانیم: ۱.۱ - آیه ۳ سوره ممتحنه«لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرْحامُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ»؛ «هرگز بستگان و فرزندانتان روز قیامت سودی به حالتان نخواهند داشت! روز قیامت میانتان جدایی افکنده خواهد شد و...» . ۱.۱.۱ - توضیحاین آیه اشاره به افرادی مانند «حاطب بن ابی‌بلتعه» دارد که اسرار مسلمانان را در اختیار مشرکان مکه قرار می‌داد و وقتی پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) از او می‌پرسید؛ چرا اسرار مسلمانان را در اختیار دشمنان قرار می‌دهی؟ می‌گفت: خویشاوندان و بستگانی در مکه دارم که در دست کفار گرفتارند، می‌ترسم آسیبی به آنها برسانند، خواستم از این طریق آنها را حفظ کنم. [۲]
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمدجواد، ج۹، ص۴۰۴- ۴۰۵، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
۱.۱.۲ - سخن خداوند متعالخداوند در این آیه می‌فرماید: کسانی که برای نفع رساندن به فرزندان و بستگان کافر و مشرک خود، به مسلمانان خیانت می‌کنند، بدانند که این بستگان کافر در روز حساب هیچ دردی از آنها دوا نخواهند نمود. بدیهی است که فرزندان و بستگان مؤمن انسان مشمول این آیه نخواهند شد. ۱.۱.۳ - دیدگاه مفسراندر همین ارتباط، مفسران معتقدند که جمله «لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرْحامُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ»، درصدد رفع این توهم است که ممکن است کسی فکر کند دوستی با مشرکان برای حفظ فرزندان و بستگان نباید اشکال داشته باشد. در حالی که آیه شریفه پاسخ می‌دهد، اگر حفظ ارحام به قیمت عذاب دوزخ برایتان تمام شود، قطعاً و عقلاً نباید درصدد حفظ آنان برآیید؛ به دلیل آن‌که فرزندان و بستگان که برای حفظ آنان امروز با دشمنان خدا دوستی کردید، در روزی که کیفر معصیت و اعمال زشت خود را می‌بینید، به درد شما نمی‌خورند، و دردی از شما دوا نمی‌کنند. [۴]
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۲۲۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
۱.۱.۴ - مراد از «یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ»«یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ»؛ یعنی روز قیامت خدای تعالی با از کار انداختن اسباب دنیوی، میان انسان‌ها جدایی می‌اندازد و این در حقیقت دلیلی است بر این‌که در قیامت انسان‌ها که از یک‌دیگر جدا می‌شوند و پیوندها به کلی بریده می‌شود و سودی برای هم‌دیگر نخواهند داشت؟! ۱.۱.۵ - مراد از «وَ اللَّهُ بِما...»«وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ»؛ این جمله تمام‌کننده جمله «لن تنفعکم» و در حقیقت تأکید آن است. معنایش این است که روز قیامت ارحام و اولاد، شما را در برطرف کردن آثار این خیانت و امثال آن، کمک نخواهند کرد، و خدا بدان‌چه می‌کنید، بیناست؛ چیزی بر او پوشیده نیست؛ به عظمت این خیانت شما آگاه است، و خواه‌ناخواه شما را بر آن مؤاخذه خواهد نمود. [۵]
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۲۳۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
۱.۲ - آیه ۱۱۶ سوره آلعمرانمشابه این مضمون را قرآن در آیه‌ای دیگر چنین بیان می‌دارد: «کسانی که کافر شدند، هرگز نمی‌توانند در پناه اموال و فرزندانشان، از مجازات خدا در امان بمانند»! ۱.۳ - آیه ۱۰۱ سوره مؤمنونواضح است که رها کردن دین و فروختن آن به دنیای فرزندان و بستگان، خطای بزرگی است که نتیجه ناگوار آن در قیامت قابل مشاهده خواهد بود: «فَإِذا نُفِخَ فِی الصُّورِ فَلا أَنْسابَ بَیْنَهُمْ یَوْمَئِذٍ»؛ «هنگامی که در «صور» دمیده شود، هیچ‌یک از پیوندهای خویشاوندی میان آنها در آن روز نخواهد بود». [۸]
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۲۲۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
۲ - نقش فرزندان صالح در اعمال انسانبا توجه به آن‌چه بیان شد، انسان نباید چنین تصور کند که می‌تواند در قیامت از فرزندان و بستگان خود مانند دنیا کمک خواسته و از بحران‌ها خلاصی یابد؛ زیرا هیچ موردی در قیامت یافت نخواهد شد که فردی تنها به دلیل کمک فرزندان و بستگانش از عذاب جهنم رهایی یابد و آیات فوق می‌گویند که حمایت از فرزندان و بستگان ناخلف برای افراد با ایمان در قیامت هیچ سودی نخواهد داشت؛ اما این بدان معنا نیست که مؤمنانی که به هر نحو به هم وابسته هستند، بعد از مرگ، نمی‌توانند هیچ نقشی در حمایت از هم ایفا کنند؛ بلکه به عنوان نمونه در برخی روایات تصریح شده که فرزندان صالح به عنوان باقیات الصالحات در اعمال انسان نقش دارند: «إِذَا مَاتَ ابْنُ آدَمَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلَّا عَنْ ثَلَاثٍ وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ وَ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ بَعْدَهُ وَ صَدَقَةٍ جَارِیَة». ۲.۱ - توضیح مطلباین روایات با آن آیات ناهمگون نیستند؛ زیرا همان‌گونه که گفته شد، مجرد نسبت فامیلی، نقشی در منفعت یا ضرر رساندن به انسان ندارد؛ بلکه آن‌چه که از طریق فرزندان و بستگان در عالم برزخ و قیامت نصیب انسان می‌شود، به نحوی بازتاب کارهای خود انسان است؛ به عنوان نمونه، فردی که فرزند خوبی تربیت کرده و به عنوان باقیات صالحات از خود به جای گذاشته، خوراک و پوشاک یکی از بستگان مجاهدش را تهیه کرده که بعدها در راه حق به شهادت رسیده و... در حقیقت نتیجه سال‌ها زحمت خودش را می‌بیند که از این طریق به او می‌رسد، نه آن‌که مجرد وابستگی نسبی به فرزند و فامیلش موجب نجات او شده باشد. ۲.۲ - بیان یک نکتهالبته و با وجود این، روز قیامت صحنه‌ای هول‌انگیز است که ـ به ویژه در ابتدای آن و قبل از پایان حساب‌رسی ـ همه از هم فرار می‌کنند؛ هم‌چنان که قرآن کریم فرمود: «یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ»؛ «روزی که فرد از برادر، مادر، پدر، همسر و فرزندانش می‌گریزد؛ زیرا هر کدامشان درگیر حساب‌رسی شخصی خود می‌باشند». ۳ - پانویس
۴ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «شفاعت فرزندان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۲۰. |